Kruti sanshodhan in Marathi

आपणास वेगवेगळ्या अभ्यासक्रमासाठी Kruti sanshodhan in Marathi कृतिसंशोधन आराखडा सादर करावा लागतो. कृतीसंसोधन अहवाल DSM, MA,B.ed, YCMOU, D.ed अशा वेगवेगळ्या अभ्यासक्रमासाठी कृतीसंशोधन अहवाल सादर करावा लागतो. असा कृतीसंशोधन अहवाल कसा लेखन करावा. त्यामध्ये कोणकोणत्या बाबींंचा समावेश करावा लागतो. याविषयीची माहीती आपण घेणार आहोत.

Kruti sanshodhan project in Marathi- 

वेगवेगळ्या अभ्यासक्रमासाठी लागणार अहवाल सादर करत असताना त्यामध्ये विविध प्रकरणाचा समावेश करावा लागतो. त्या शिवाय आपणास असा अहवाल सादर करता येत नाही. कृतिसंशोधन सदर करण्यापुर्वी आपणास कृतिसंशोधन आराखडा सादर करावा लागतो. अराखडा म्हणजे कृतीसंशोधनाचे लहान स्वरूप असते. ते सादर केरून त्यास मान्यता मिळाल्यानंतर आपण कृतीसंशोधन अहवाल सादर करावयाचा असतो. Kruti Sanhodhan project कसे लिखाण करतात ते समजून घेऊ.

कृतिसंशोधन आराखडा नमुना संशोधन- 

कृतिसंशोधन आराखडा नमुना संशोधन  कृतिसंशोधन आराखडा नमुना संशोधन आराखड्यात पुढील मुद्द्यांचा समावेश असावा. मुखपृष्ठ मुखपृष्ठावर संशोधन समस्येचे शीर्षक, कोणाला सादर करणार आहात त्या संस्थेचे नाव, संशोधकाचे नाव, मार्गदर्शकाचे नाव. याप्रमाणे सर्व बाबी तयार केल्यानंतर आपण रृती संसोधन लिहण्यास सुरवात करावयाची असते.

१) प्रास्ताविक : संशोधनासाठी हा विषय का निवडला त्याची पार्श्वभूमी व गरज यासंबंधी थोडक्यात माहिती लिहावी.

२) शीर्षक:  आपण निवड केलेल्या समस्येचे नाव लिहावे.

३) संशोधनाची उद्दिष्टे:-  संशोधन समस्येची विविध भागात विभागणी करून त्यानुसार उद्दिष्टे निश्चित करावीत. उदा. तालुक्यातील इयत्ता आठवी च्या विदयार्थ्यांच्या गणित विषयातील मूलभूत क्रिया करताना होणाऱ्या चुकांचे निदान व उपाय या शीर्षकाची उद्दिष्टे पुढीलप्रमाणे असू शकतात.

कृतिसंशोधन लेखन कसे करावे? 

१) मूलभूत क्रिया करताना विद्यार्थ्याच्या होणाऱ्या चुकांचा नैदानिक कसोटीद्वारे शोध घेणे.

२) शोधलेल्या चुकांवर आधारीत उपचारात्मक कार्यक्रम तयार करून त्याची परिणामकारकता उत्तर कसोटीद्वारे शोधणे.

३) प्राप्त निष्कर्षा आधारे संबंधितांना सूचना व शिफारशी करणे. उद्दिष्टांमुळे संशोधनाच्या जगू चतुःसीमाच निश्चित केल्या जातात. उद्दिष्टे निश्चित केल्यामुळे संशोधनाची दिशा चुकत नाही. 

४) गृहीतके संशोधन करताना काही गोष्टी, परिस्थिती, घटक गृहीत धरलेले असतात. काही तथ्य किंवा सिद्धांत असतात ते आहे तसे स्वीकारले जातात.

५) परिकल्पना संशोधकाने संशोधनाचा अपेक्षित केलेल्या निष्कर्षाचा संभाव्य अंदाज, संभाव्य म्हणजे परिकल्पना होय. परिकल्पना हे समस्येचे निराकरण करण्यासाठी पूर्वानुमान, अभ्यास व तर्क यावर आधारित असलेले विधान असते. परिकल्पना मांडताना एक गोष्ट लक्षात ठेवली पाहिजे की, परिकल्पना म्हणजे स्वैरकल्पना नव्हे. परिकल्पनेला वास्तवाचा आधार असतो. परिकल्पना ज्ञान व माहितीच्या चौकटीत बद्ध असते.

६) संशोधनाची गरज व महत्त्व समस्या निवडीची गरज का पडली ? हीच समस्या का निवडली ? या समस्येची सोडवणूक केल्यावर कोणाला उपयोग होणार आहे यासंबंधीची माहिती येथे लिहावी.

७) महत्त्वाच्या शब्दांच्या कार्यात्मक व्याख्या संशोधनामध्ये एखादया संज्ञेचा सर्वसामान्य अर्थ न घेता त्याचा संशोधनासाठी विशिष्ट मर्यादित असा अर्थ घेतला जातो. अशा शब्दांचा संशोधकाला कोणता अर्थ अपेक्षित आहे हे येथे स्पष्ट करावे.

८) संशोधनाची व्याप्ती व मर्यादा : आपले संशोधन कोणत्या विभागाशी संबंधित आहे, आपण त्यात कोणत्या बाबींचा समावेश करणार आहात व कोणत्या बाबींचा समावेश करता येणार नाही याची माहिती यात लिहावी. 

९) संबंधित साहित्याचा व संशोधनाचा आढावा संशोधन समस्येशी संबंधित साहित्य व काही पूर्वी झालेल्या संशोधनाचा आढावा देण्यात यावा.

१०) संशोधन कार्यपद्धती यात संशोधनाच्या प्रमुख तीन पद्धती आहेत. (ऐतिहासिक, सर्वेक्षणात्मक व प्रायोगिक) त्यापैकी कोणती पद्धत वापरणार आहात याची माहिती दयावी तसेच संशोधन करताना अनेक साधनांच्या साहाय्याने माहिती गोळा केली जाते. (उदा. प्रश्नावली, मुलाखत इत्यादी) त्यापैकी कोणत्या साधनांचा वापर आपण करणार त्याची माहिती दयावी. आपला न्यादर्श (नमुना) कोणता हेही येथे नोंदवावे आणि समस्या निश्चितीपासून आपण कोणत्या क्रमाने काय कृती करणार हे संशोधन कार्यपद्धतीत लिहावे.

११) कालावधी : संशोधन प्रक्रिया समस्ये निवडीपासून सुरू होते तर संशोधन अहवाल टंकलिखित करून सादर करेपर्यंतच्या कालावधीचे नियोजन देण्यात यावे. 

Kruti sanshodhan in Marathi Lekhan - 

संशोधन अहवाल लेखन संशोधकाने संशोधन आराखड्यानुसार कार्य पूर्ण केल्यावर त्याचा अहवाल लिहून काढणे ही संशोधन कार्याची शेवटची पायरी असते. कृतिसंशोधनातील समस्या सोडविण्यासाठी संशोधकाने ज्या ज्या कृती केल्या, जी संपूर्ण कार्यवाही केली ती लेखी स्वरूपात मांडणे म्हणजेच अहवाल लेखन करणे. संशोधन अहवाल लेखन केल्यामुळे संशोधकाने ज्या ज्या कृती केल्या, पद्धती वापरल्या, निष्कर्ष काढले त्यांची क्रमाने सूत्रबद्ध रीतीने लिखित स्वरूपात माहिती मिळते. संशोधन अहवाल लेखनाची ठरावीक अशी पद्धत आहे, त्या नमुन्याप्रमाणे अहवाल लेखन करावे. अहवाल लेखनाची भाषा साधी व सोपी असावी. यामध्ये अचूकपणा हवा. अलंकारिक भाषेचा वापर करू नये, अहवाल लेखनात भूतकाळ वापरावा कारण संशोधनात जे घडले त्याचा वृतांत अहवालात घ्यावयाचा असतो अहवाल लेखनात 'मी' ऐवजी 'संशोधक' असा शब्द वापरावा.

आपणास हे ही आवडेल

कृतीसंशोधन 

अहवाल लेखनाचे विभाग- 

अहवाल लेखनाचे विभाग कृतीसंशोधनाच्या अहवाल लेखनाचे प्रमुख असे तीन विभाग आहेत ते खालीलप्रमाणे-

अ) प्रारंभिक विभाग या विभागात

१) मुखपृष्ठ

२) ऋणनिर्देश

३) प्रमाणपत्र (स्वतः / मार्गदर्शक)

४) अनुक्रमणिका

३) प्रमाणपत्र ( स्वतः / मार्गदर्शक)

४) अनुक्रमणिका

५) कोष्टकांची सूची

६) आकृत्या /आलेख यांची सूची 

ब) मुख्य विभाग यात खालील मुद्दयांचा समावेश होतो.

१) संशोधनाचे प्रास्ताविक

२) संशोधन अभ्यासाची गरज व महत्त्व

३) समस्येचे शीर्षक

४) कार्यात्मक व्याख्या

५) संशोधनाची उद्दिष्टे

६) गृहीतके

७) परिकल्पना

८) व्याप्ती व मर्यादा

९) संबंधित साहित्याचा व संशोधनाचा आढावा

१०) संशोधन कार्यपद्धती (संशोधन पद्धती, साधने, नमुना)

११) माहितीचे पृथक्करण, अर्थनिर्वचन

१२) निष्कर्ष

१३) शिफारशी

क) अंतिम विभाग संशोधन अहवालाच्या अंतिम भागात

१) संदर्भ साहित्याची सूची

२) परिशिष्टे द्यावीत.

संशोधन अहवाल लेखनाची प्रकरण रचना

 संशोधन अहवाल लेखनाची प्रकरण रचना खालीलप्रमाणे प्रकरणात संशोधन अहवाल तयार करावा.

 प्रकरण १. प्रास्ताविक

१.१ समस्येची पार्श्वभूमी

१.२ संशोधन शीर्षक

१.३ संशोधनाची उद्दिष्टे

१.४ संशोधनाची गृहीतके

१.५ संशोधनाची परिकल्पना

१.६ कार्यात्मक व्याख्या

१.७ समस्येची व्याप्ती

१.८ समस्येची मर्यादा

१.९ संशोधनाची गरज

१.१० संशोधनाचे महत्त्व

प्रकरण २. संबंधित साहित्याचा व संशोधनाचा आढावा

२.१ संबंधित साहित्याचा आढावा

२.३ प्रस्तुत संशोधनाचे वेगळेपण

२.२ संबंधित संशोधनाचा आढावा 

प्रकरण ३. संशोधन कार्यपद्धती

३.१ संशोधन पद्धती

३.२ जनसंख्या

३.३ न्यादर्श

३.५ संशोधनाची साधने

३.६ सांख्यिकीय विश्लेषणासाठी वापरलेली तंत्रे

प्रकरण ४. माहितीचे संकलन, विश्लेषण व अर्थनिर्वचन

४.१ माहितीचे विश्लेषण व अर्थनिर्वचन

४.२ परिकल्पना परीक्षण 

प्रकरण ५. सारांश, निष्कर्ष आणि शिफारशी

५.१ संशोधन सारांश

५.२ संशोधनाचे निष्कर्ष

५.३ शिफारशी

संदर्भ सूची

संदर्भ सूची लिहिताना खालील नमुन्यात लिहावी. पुस्तक लेखकाचे आडनाव, नाव (पुस्तक प्रकाशन वर्ष), 

पुस्तकाचे नाव, 

पुस्तक प्रकाशन स्थळ

 प्रकाशन संस्थेचे नाव.

उदा. जगताप ह. ना. (१९९६) : गणित अध्यापन पद्धती, पुणे नूतन प्रकाशन

परिशिष्टे : उदा. १) विद्यार्थ्यांच्या नावांची यादी २) प्रश्नावली इत्यादी.

राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण २०२० संबंध :

शिक्षकाने स्वतःमध्ये संशोधकवृत्ती जोपासली पाहिजे हा आग्रह राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरणात धरलेला आहे. स्व विकसन आणि पर्यायाने विद्यार्थ्यांचे हित ज्यात आहे असे उपक्रम शिक्षकाने राबविणे आवश्यक मानले गेले आहे. शिक्षक हे समाज विकसनातील महत्त्वाचा घटक मानले गेले आहेत. शिक्षक हे उच्च विदया विभूषित असावेत, प्रशिक्षित असावेत असे अपेक्षित धरले आहे. शिक्षक प्रशिक्षण आणि शिक्षक पात्रता कसोटी यांना महत्त्व देण्यात आले आहे. यातूनच उत्तम शिक्षक घडावेत अशी अपेक्षा आहे. सातत्यपूर्ण व्यावसायिक प्रशिक्षणात ही संशोधनवृत्ती विकसित होणे आवश्यक आहे. शिक्षणातील गुणवत्तावर्धन ही सातत्यपूर्ण प्रक्रिया आहे. राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरणाच्या मूलभूत सिद्धांतामध्ये देखील गुणवत्तापूर्ण शिक्षण आणि आणि विकासासाठी सहआवश्यकता म्हणून उत्कृष्ट दर्जाचे संशोधन यास विशेष महत्त्व देण्यात आले आहे.

संदर्भ ग्रंथ यादी : संशोधन आराखडा तयार करण्यासाठी वाचलेली पुस्तके व ग्रंथ यांची यादी देण्यात यावी.

संदर्भ :

• दिशा नवोपक्रमाचा, महाराष्ट्र राज्य शैक्षणिक संशोधन व प्रशिक्षण परिषद, पुणे.

• नवोपक्रम : महाराष्ट्र राज्य शैक्षणिक संशोधन व प्रशिक्षण परिषद, पुणे मराठे एम.जी. (संपा.) कृती संशोधन हस्तपुस्तिका, महाराष्ट्र राज्य शैक्षणिक संशोधन व प्रशिक्षण परिषद, पुणे.

• प्रा. डॉ. शैलजा भंगाळे छात्र सेवाकाल, प्रशांत पब्लिकेशन, जळगाव, २०१६

• उन्मेख प्रचिती व अविष्कार, उच्च माध्यमिक अध्यापक वरिष्ठ वेतनश्रेणी सेवांतर्गत प्रशिक्षण, महाराष्ट्र राज्य माध्यमिक व उच्च माध्यमिक शिक्षण मंडळ, पुणे- २०१८

समारोप-

कोणत्याही अभ्यासक्रमासाठी Kruti sanshodhan in Marathi लेखन करताना सर्व  बाबींचा विचार करणे आस्शायक असते. प्रकारे कृतीसंशोधन लेखन कताना कोणत्या बाबींची विचार करावा लागतो. याविषयी माहिती पाहिली. सोबतच कृतीसंशोधन अहवाल लेखन कसे करावे याविषयी माहिती पाहिली. आशा करतो आपणास ही नक्की उपयुक्त ठरेल.

कृतीसंशोधन डाऊनलोड- 

    आपणास जो विषय हवा असोल त्या समाोर असलेल्या Download बटणवर क्लिक करून कृतीसंशोधन डाऊलोड करून घेऊ शकता. प्रथम आपले नाव ईमेल आयडी द्या. नंतर पेमेंट करा. पेमेंट झाल्यानंतर कृतीसंशोधन Word Format मध्ये D0wnload होईल. सोबतच तुम्ही दिलेल्या ईमेलवर पावती पाठवली जाईल त्यावर देखील कृतीसंशोधन Download link असेल. कांही समस्या आली तर आपण दिलेल्या संपर्क क्रमांकावर संपर्क करू शकता.

अ.क्र	विषय	डाऊलोड
०१	---------------- येथील इयत्ता ६ वी च्या विद्यार्थ्यांना स्वाध्याय करत असताना येणा-या समस्यांचा शोध घेऊन त्या वरील उपायांची परिणामकता अभ्यासणे.”	Download
०२	जिल्हा परिषद प्राथमिक शाळा ------------- येथील इयत्ता ३ री च्या विद्यार्थांना परिसर अभ्यासातील नकाशा वाचनात येणा-या समस्यांचा अभ्यास करुन उपायांची परिणामकता अभ्यासणे.”	Download
०३	“जिल्हा परिषद प्राथमिक व उच्च माध्यमिक शाळा ------------  मराठी येथील इयत्ता ८ वी च्या विद्यार्थ्यांना भूगोल विषयातील नकाशा वाचनात येणा-या समस्यांचा अभ्यास करून उपायांची परिणामकता अभ्यासणे.”	Download
०४	जिल्हा परिषद उच्य प्राथमिक शाळेतील इयत्ता ८ वी च्या विद्यार्थांना विज्ञान विषयातील रासायनिक समिकरणे लिहिताना येणा-या अडचाणींचा शोध घेऊन उपाययोजनांची परिणामकता तपासणे.	Download
०५	“जिल्हा परिषद शाळा --------------  येथील इयत्ता ५ वीच्या विद्यार्थांना परिसर अभ्यासातील नकाशा वाचनात येणा-या समस्यांचा अभ्यास करुन उपायांची परिणामकता अभ्यासणे.”	Download
०६	“जिल्हा परिषद प्राथमिक शाळा ------ येथील इयत्ता ६ वीच्या विद्यार्थ्यांना भूगोल विषयातील अक्षवृत्त व रेखावृत्त या संबोधाच्या अकलानासाठी उपक्रमांची निर्मिती करुन त्यांची परिणामकारता तपासणे .”	Download
०७	जिल्हा परिषद उच्च प्राथमिक शाळा  ------  येथील इयत्ता ६ वी च्या विद्यार्थ्यांना मराठी विषयातील स्वाध्याय करत असताना येणा-या समस्यांचा शोध घेऊन त्या वरील उपायांची परिणामकता अभ्यासणे.	Download